Kadınların kederlerini, memnunluklarını, mahremlerini işledikleri el emeği göz ışığı oyalı yazmalar, Göztepe TCDD Kültür Sanat Merkezinde sergilenmeye başlandı.
Oyalı yazmaların gizemine vurgu yapan Doktor Şadiye Çetintaş, “Oyaların en değerli özelliği gizemli bir lisan taşımasıdır. O lisanı öğrenmeye kaktığınızda sonsuz sözlerin yer aldığını görebilirsiniz. Bayanların yaratıcılıkları, kendilerini tabir etme biçimleri ve bu türlü bir kelamsız irtibatı yaratması inanılır üzere değil” dedi.
Küratörlüğünü Elif Kodamanın yaptığı, Ankara’dan Balkanlara kadar birçok yörenin oyalı yazmasını içinde bulunduran stant, emekli doktor Şadiye Çetintaş’ın 2 bin modüllük koleksiyonunun yalnızca bir kısmını içeriyor.
KADINLARIN YARATTIĞI GİZEMLİ LİSANDIR OYALI YAZMA
Sergide her yöreden işlemeli oyaların yer aldığını söyleyen Çetintaş, Ankaradan Balkanlara kadar çok eski ve yeni değişik yıllara ilişkin oyalar var. Oyaların görsellikleri mükemmel ancak bunların ötesinde oyaların en değerli özelliği gizemli bir lisan taşımasıdır. Ahmet Haşimin günbatımı için söylediği, lisan-ı hafidir ki ruha dolmakta dizesini oyalar için de söyleyebiliriz. Oyaların lisanını öğrenmeye kaktığınızda sonsuz sözlerin yer aldığını görebilirsiniz. Bayanların yaratıcılıkları, kendilerini tabir etme formları ve bu türlü bir kelamsız irtibatı yaratması inanılır üzere değil. Bugün yokluktan şikâyet ediyoruz lakin buradaki vitrinlerden gördüğünüz üzere bayanlar süngerden, iplikten, artık bezlerden, deniz kabuklarından, kavun çekirdeğinden bile oya yapabilmiş formunda konuştu.
RENKLER, MOTİFLER HEPSİ BİZE BİR ŞEY ANLATIR
Kadınların oyalar ile bağlantı kurduklarını ve bu bağlantının güçlülüğü karşısında çok şaşırdığını belirten Çetintaş, mevzuyla ilgili şu tabirleri kullandı:
Malzemeyi üretmiş, her şeyi kullanmış ve kendisini anlatmış. O kadar anlatmış ki, biber oyası yapmış kaynanam ve kocamla aram makûs, işler kötü demiş. Şayet biberler büsbütün kırmızıysa artık dayanılacak üzere değil demiş. Gebe kalmış, ultrasonla müjde verecek hali yok, elma oyası işlemeli yazmasını takmış, çıkmış ortaya salınmış. Kocasından komşusuna kadar herkes onun gebe olduğunu öğrenmiş. Tabi bunlar çabucak o gün yapılmıyor. Kızın çeyizi hazırlanırken bütün bu olasılıklar düşünülerek tipik oyalar işleniyor ve çeyize konuluyor. Kızcağız da sırası geldikçe takıyor. Aşık oluyor, mor sümbül oya takıyor; kim olduğunu da artık oğlan bilecek. Mor sümbül oya pembe yazma etrafındaysa cayır cayır yanıyorum manasına geliyor. Karanfil, hoşluğu, güzelliği, güzelliği sembolize ediyor ve sevilen bireylere gönderiliyor. Evlenecek kız, şayet gideceği konutta bekâr bir kız yani görümcesi varsa ona menekşe oyası gönderiyor. O da bir an evvel evlen git, o meskenin tek kızı ben olayım demek oluyor. Papatya saflığın göstergesi; nergis oya üzüntüyü, hüznü temsil ederken sarı renkte nergis, moral olarak çöküntü halinde olunduğunu temsil eder. Yani renkler, motifler hepsi bize bir şey anlatır.
EV ALMADIM, OYA ALDIM
Çocukluğundan beri bir şeyler topladığını, çiçekleri, renkleri ve doğayı çok sevdiğinin altını çizen Çetintaş, oyalı yazmalar ile tanıştıktan sonra yazmaların sahip olduğu gizemli lisanı öğrenme dileği içine girdiğini söyledi. 2 bini aşkın oyalı yazmayı meskeninde sakladığını vurgulayan Doktor Çetintaş, Ben çok dolaşan biriyim, gençliğimde çok trekking yapardım. Cuma akşamı işten çıkıp, otobüse binip bir yere masraf, Pazar akşamı otobüse biner direkt işe gideriz. O denli bir tempomuz vardı. Bütün Anadolu’yu, 81 ili dolaştım. Şimdi ilçelerin sayısını bilmiyorum ancak oya merakım olduğu için her gittiğim yerde dükkânlara girer adres bırakırdım. Bayanların elleri sıkıştıkça çeyizlerinden bir şeyler sattığını biliyordum. Ben de beni arayın derim, birçok insan beni aradı. Bir inanç oluşturduktan ve kıymet verdiğinizi anladıklarından sonra oradan buradan sizi buluyorlar. Oyaların emniyette olduğunu ve kıymetinin bilineceğini bilerek gönderiyorlar. Bu biçimde toplandı. Mesken almadım, oya aldım. Ayrıyeten Egede İzmirde yaşayan bir arkadaşımla Tire, Ödemiş, Aydın pazarları üzere çok pazar gezdik tabirlerini kullandı.
Sergide şimdilik yalnızca kendisinde bulunan 3 tane oyanın da bulunduğunu söyleyen Çetintaş, Üçünü de oya koleksiyoncusundan antikacısına birçok arkadaş gördü. Yöresini ve ismini tam olarak bilemedik lakin İstanbul ya da Balkanlar yöresinden olduğuna yönelik varsayımlarımız var. Ben birine buket birine atom ismini verdim. Onlar benim için de oya kümesi için de çok büyük ehemmiyet arz ediyor zira öbür yok dedi.
EVE GİDİNCE UYGULAYABİLECEĞİMİZ BİRÇOK FİKİR EDİNDİK
Sergiyi gezmeye gelen emekli fotoğraf öğretmeni Yeşim Önde İzmir Urla’dan bir arkadaşım aradı ve burada ablasının arkadaşının standı olduğunu söyledi. Ben de öğretmen arkadaşlarımı alıp geldim. Biz Kadıköy Anadolu Lisesi emekli öğretmenleri olarak bu çeşit stantlara ilgi duyuyoruz. Geldik, çok memnun olduk, zati bu türlü işleri, yemenileri çok seviyoruz. Konuta gidince uygulayabileceğimiz birçok fikir edindik formunda konuştu.
DHA